درفرهنگ روانشناسی٬ اصطلاح اختلال خواندن(نارسا خوانی) به هر گونه ناتوانی در خواندن اطلاق می شود که بواسطه آن دانش آموزان از سطح پایه کلاس خود در زمینه خواندن عقب می مانند و هیچ گونه شواهد عینی دال بر نارسایی هایی چون عقب ماندگی ذهنی٬آسیب مغزی٬مشکلات هیجانی و فرهنگی٬و مشکلات گفتاری وجود ندارد. دانش آموزان نارسا خوان٬ دارای نقایص بسیار گوناگونی هستند که منشاء آنها عملکرد نامناسب مغز است.این عملکرد نامناسب لزوما ناشی از آسیب مغزی نیست بلکه به سبب این است که مغز این افراد عملکردی متفاوت از کودکان عادی دارد.

نارسا خوانی که به تاخیر و نقص در توانایی خواندن مربوط می شود با اصطلاحاتی مانند: دیسلکسی٬ آلکسی٬عقب ماندگی خواندن٬اختلال ویژه در خواندن همراه است.

مشکلات خواندن یکی از اساسی ترین مشکلاتی است که کودکان دچار اختلالات یادگیری با آن مواجه هستند.این دانش آموزان اکثرا مشکلاتی در جهت یابی فضایی٬تشخیص جهات مختلف(بالا-پایین-چپ-راست-و...) ٬توالی حروف و کلمات وهماهنگی چشم و دست دارند.در واقع خواندن ٬فرایند رشد تکلم و زبان است.بدین معنا که فعالیت خواندن از زمانی آغاز می شود که کودک اولین کلمات را برای بیان مقاصد خود به کار می برد.در این هنگام کودک با دیدن یا لمس کردن شیء و یا تصاویر ٬آن کلمه و یا نماد برایش تداعی می شود و در حقیقت مجموعه ای از صداها جایگزین اشیاء ٬تصاویر و مفاهیم آنها می شوند.پس از تجربه کافی در این زمینه و با آغاز سن رفتن به مدرسه و برخورداری از آموزشهای لازم ٬مرحله ارتباط دادن کلمات و صداها با نمادهای نوشتاری شروع می شود.

پیشنیاز درست خواندن ٬برخورداری از تواناییهایی چون دقت شنوایی٬ ادراک شنوایی و حافظه شنوایی و نیز دقت بینایی٬ ادراک بینایی و حافظه بینایی است.

ملا کهای تشخیص اختلال خواندن در مدرسه

-اشکال در تشخیص حروف الفبا و صدای آنها

-معکوس خواندن کلمات.

-جا انداری کلمات.

-کند خوانی٬آهسته خوانی٬ بریده خوانی جملات.

-گم کردن خط به هنگام خواندن.

-بی رغبتی به خواندن.

-اشکال در بخش و صداکشی(هر چند که ممکن است جزو برنامه آموزشی نباشد).

-تغییر افعال به میل خود.

-بکار بردن کلمه هم معنی کلمه مورد نظر.

-ضعف در درک مطلب.

عدم رعایت علائم نگارشی مانند: (:- ؟ -!-٬ و...)

-بکار بردن حرفی بجای حرف دیگر و یا کلمه ای بجای کلمه دیگر.

عوامل دخیل در اختلال خواندن

*عوامل جسمی(مانند نقایص بینایی-نقایص شنوایی-برتری جانبی وتصویر بدن).

*عوامل دخیل روانشناختی تحولی(مانندزبان-توجه یا دقت-عملکردهای شنیداری-تجسم یا حافظه بینایی-بندش بینایی وشنوایی(مانند تکمیل تصویر یا کلمه).

نارسایی هایی که به مشکلات خواندن منجر می شوند

1- ضعف در تشخیص دیداری:مثال:کودک درتشخیص حروف مشابه مثل (ب-پ-ت-ث-)(ع-غ)(س-ش)(ک-گ)مشکل دارد.

2-ضعف در تشخیص شنیداری: ضعف در تشخیص کلماتی که تلفظ آنها به هم شبیه است مثل:مار-تار-کار-و...

3- ضعف در ترکیب صداها:کودک نمی تواند حروف را به هم پیوند دهد وکلمه بسازد مثال: ﺑ +ا+د=باد

در این مورد معلم میبایستی بر ترکیب هجاها تاکید کند.

4-ضعف در حافظه:در بخاطر آوردن ترتیب حروف مشکل دارد.مثلا به جای کلمه کبریت میخواند=کربیت.

5-در مهارتهای تحلیل کلمه(بخش وصدا کشی)مشکل دارد هرچند که ممکن است بخش وصدا کشی در آموزش مورد تاکید زیادی نباشد.

6-مشکل در استفاده از کلما ت دیداری آشنا(مانند :کلمه هایی که کودک با دیدن آنها بلافاصله می خواند).

7-مشکل در مهارتهای درک لفظی( دانش آموز در درک کلمه ها ومطالب مشکل دارد)مثلا در درک معانی مختلف کلمه (شیر) مشکل دارد.

8-مشکل در مهارتهای خواندن انتقادی:شامل:نتیجه گیری،قضاوت کردن در باره متن، عدم تشخیص بین حقیقت وتصور.

9-مشکل در مهارتهای درک تحلیلی:مثل :قضاوت نقادانه،استنباط،پیش بینی نتایج.

عواملی که در آموزش می بایستی مورد توجه باشد

1-فضای یادگیری.

2-زمان یادگیری.

3-کاهش میزان تکالیف درسی.

4-میزان دشواری دروس(نباید بیش از توان کودک از او انتظار داشت).

5-سادگی زبان آموزشی(باید از استعمال کلمات مبهم وپیچیده پرهیز نمود).

6-روابط شخصی بین معلم ودانش آموزدر حد مطلوب وحسنه باشد.

انواع مشکلات خواندن و راهکارهای درمانی

1-آینه خوانی یا وارونه خوانی.

مثال: خواندن کلمه( رود ) بجای کلمه ( دور).

علل:

الف):رشد ناکافی حرکات چشم.

ب):عدم غلبه نیمکره مغزی (چپ برتری یا راست برتری).

ج):عدم درک این وضوع که مکان حروف یا کلمه باعث میشود که جمله یا کلمه بطور کلی تغییر کند.

د):رشد ناکافی.

ه):تدریس وآموزش نامناسب.

و):تند خوانی وعدم توجه وبی دقتی .

ز):در موارد خیلی شدید علت آن ممکن است اختلال در سیستم عصبی باشد.

روش های درمان:

1- در تمام فصول فعالیتهای مربوط به خواندن تاکید بر آموزش از راست به چپ نمایید (در ریاضیات تاکید از چپ به راست می باشد).

2- کلمه یا جمله را با انگشت یا کارت بپوشانید واز کودک بخواهید به تدریج قسمتی از کلمه یا جمله را که دستتان از روی آن برداشته می شود، را بخواند.

3- کشیدن خط زیرکلمه یا جمله.

4- کودک را آموزش دهید تاانگشت خود را زیرکلمه بگذاردوسرعت خواندن خود را با دستش هماهنگ کند.

5- کشیدن فلش از راست به چپ زیر کلماتی که کودک در خواندن آنها مشکل دارد.

6- کلمه ای را بر روی تخته بنویسید واز کودک بخواهید که همزمان با تعقیب حروف با انگشت ،صدای آن ها را بلند بخواند.

7- ازتخته مغناطیسی وحروف برجسته استفاده کنید واز کودک بخواهید بعد از لمس کردن حروف با انگشتان،کلمه را بخواند.

8- برای اینکه توجه کودک را به اهمیت ترتیب مکانی حروف در کلمه جذب کنید ،کلمه ای را که کودک اشکال دارد در بالای کلمه ای که برعکس می خواند ،بنویسید واز کودک بخواهید که با کشیدن خط ،حروف بالا را به حروف پایین وصل کند.

مثال: روز زور(صداها به هم وصل شوند)

2-حذف کردن کلمات یا حروف(جاگذاری)

علل:

1-عدم شناخت کلمه وناتوانی در تلفظ صحیح کلمه از طریق تجزیه صداها.

2-عادات نادرست خواندن.

برای تشخیص علتهای فوق، یک متن را به کودک بدهید تا بخواند وسپس یک متن ساده تر به او بدهید ودر هردو مورد تعداد کلمات حذف شده را یادداشت نمایید.اگر تعداد کلمات حذف شده در هر دو متن یکسان بود،نتیجه میگیریم که حذف کلمات بدلیل عادات نادرست کودک است.ولی اگرحذف تعداد کلمات درمتن ساده تر بیش از متن قبلی بود ،علت آن عدم شناخت کلمه توسط کودک می باشد که در این صورت باید بخش و صداکشی را با او تمرین کرد(حتی اگر بخش وصداکشی جزو برنامه آموزشی نباشد).

روش های درمان

الف)جلب توجه کودک به کلمه ای که حذف کرده ونیزاصلاح آن کلمه.

ب)استفاده از کاغذ راهنما (فلش)ویاگذاشتن انگشت زیرکلمه.

ج)کودک میبایستی به همراه سایرکودکان متن رابخواند.این کار به روان خوانی اوکمک می کند.

د)ازفعالیتهای رقابتی بین دانش آموزان پرهیزشودو آنان هرگز با یکدیگرمقایسه نشوند.

3-جایگزین کردن یک کلمه بجای کلمه دیگر(تغییرافعال به میل خود)

مثال: بجای خواندن کلمه (داد )می خواند :(دارد)

علل:

1-بی دقتی

2-عدم شناخت کلمه (یعنی کلماتی که با معنی جمله مطابقت ندارد)

روش های درمان

الف:جایگزینی ناشی از بی دقتی:جلب توجه کودک به کلمه جایگزین ،خواندن متن همراه با سایر دانش آموزان ودر صورت امکان ضبط صدای کودک هنگام خواندن ، گوش دادن کودک به صدای خود.

ب)جایگزینی ناشی از شناخت کلمه :

الف:درست کردن کارت لغات از کلماتی که کودک دچار اشکال می باشدتا کودک ببیند وبخواند.

ب)روی بخش وصداکشی بیشتر تاکید شود(حتی اگر بخش وصداکشی جزو برنامه آموزشی نباشد.).

ج)کلمات مشکل را در کلمات ناتمام بکار ببرید مثال: تصمیم= ﺗ.....میم.

د)دانش آموزا را مطمئن سازید که به اندازه کافی برای هجی کردن کلمه مورد نظرتوانا است وبه او کمک نخواهد شد.

4-تکرارکلمه یا عبارت

علل:

1-عدم شناخت کلمه وناتوانی در ترکیب صداها.

2-عادات نادرست هنگام خواندن.

روش های درمان

الف)جلب توجه کودک به کلمه یا عبارت تکراری.

ب)از دانش آموزان خواسته شودمتن درس را همه با هم بخوانند.

ج)از کودک خواسته شود تا قبل از خواندن متن ،آن را برای خود مطالعه نماید.

د)در ابتدا مطلب آسانتر (یا حتی یک پاراگراف)در اختیار کودک قرار گیرد و با پیشرفت کودک،متن را مشکل تر کنید.

ه)از کودک بخواهید تا با انگشت گذاشتن زیر کلمات،سرعت خواندنش را بیشتر کند.

5-اضافه کردن کلمات به جمله

علل:

1-اشکال در درک مطلب.

2-بی توجهی به متن.

اگر کلمه ای که کودک به متن کتاب اضافه می کند با معنی باشد وبه جمله ارتباط داشته باشد،نشانگر آگاهی دانش آموز از مطلب مورد نظر است ولی ناشی از بی دقتی اوست.ولی اگر کلمه اضافه شده ،ربطی به جمله نداشته باشد دلیل آن اشکال در درک مطلب می باشد.

روش های درمان

الف)افزایش گنجینه لغات واستفاده از کلمات هم خانواده.

ب)شرح تصاویر کتاب توسط معلم و دانش آموز.

ج)پیدا کردن اصل مطلب در متنی که می خواند تا بداند کل مطلب در مورد چیست.

د)شناخت جزییات مهم هر متن.

ه)بحث وگفتگو در مورد مطلب یا داستان قبل از خواندن آن.

و)جلب توجه کودک، خواندن متن همراه با سایر دانش آموزان.

6-کلمه به کلمه خواندن ومکث زیاد روی کلمات

(مکث زیاد روی کلمات بدلیل این است که دانش آموزروی کلمات وساختار جمله تسلط کافی ندارد.سرعت خواندن به تنهایی اختلال نیست مگراینکه تولید اضطراب کند).

علل:

۱-عدم شناخت کلمه.

۲-اشکال در درک مطلب.

۳-عادات نادرست به هنگام خواندن.

روش های درمان

الف)انتخاب متن های آسانتر جهت خواندن دانش آموز.

ب)استفاده از کتاب داستانهای ساده .

ج)بالا بردن توانایی کودک در شناخت کلمات معمول ومتداول.

د)استفاده از کارت همراه با تصویر (به این صورت که کلمه نا آشنا را زیر تصویر آن بنویسید سپس لغت جدید را در کلمه به کار ببرید).

ه)به کودک اجازه دهیدتامتن داستان را بخواند وسپس آن را بصورت نمایش اجرا کند.

و)به کودک اجازه دهید تا داستانهای مهیج ومورد علاقه را با صدای بلند بخواند.

ز)از دانش آموزبخواهید تا متن واشعار را مرتباتکرار کند.

ح)از دانش آموزان بخواهید تامطالب کتاب را بصورت گروهی بخوانند.

*********************************

سایر تمریناتی که باعث تقویت خواندن می شوند

*روخوانی

* روش چند حسی(فرنالد)

*خلاصه نویسی از کتاب درسی و یا کتاب داستان.

*نوشتن داستانهای کوتاه

*تعریف داستانهای کوتاه

*پاسخ به سوالات مربوط به داستان

*وصل نقطه چین.

*کامل کردن کلمات ناقص.

*کار با ماز.

*نقاشی کشیدن و کپی کردن.

*تمرینات رمز گردانی.

*استفاده از وسایل آموزشی سینا.

*خواندن شعر،روزنامه و...

*تمرین و حفظ کردن حروف الفبا(در تمام پایه های مقطع ابتدایی و نه صرفا در پایه اول).بسیاری از دانش آموزان حتی در پایه های بالاتر ابتدایی ،قادر به خواندن حروف الفبا (البته از حفظ) نیستند! امتحان کنید!

*ترکیب صداها و ساختن کلمه.مانند: س-ا-ز =ساز .

*کامل کردن تصاویر ونیز بریدن و چسباندن تصاویر .

*بازی با دارت(جهت تقویت دقت و هماهنگی چشم و دست).

*بازیهای فکری مانند حل جدول، پازل، حل معما و...